„Jesteś kowalem swojego losu”, „the sky is the limit”, „możesz wszystko, jeśli tylko w to uwierzysz”. To przesłanie większości mów motywacyjnych i co najmniej połowy poradników z rozwoju osobistego. Hasła te brzmią wspaniale i wydają się optymistyczne, tymczasem dla większości ludzi częściej są źródłem nieszczęść niż wyzwolenia. Jak to możliwe?

Fizyczne ograniczenia

Wbrew temu, co mówi wielu guru motywacyjnych, wcale nie jest tak, że „jedyne ograniczenia to te, które sam sobie narzucasz”. Boleśnie przekonało się o tym niejedno dziecko, robiąc pelerynę supermena z pościeli i wyskakując z okna z pierwszego piętra. Ograniczenia istnieją i nie ważne jak silnie w coś wierzysz – grawitacji nie oszukasz. Granice tego, co możesz osiągnąć, bynajmniej nie kończą się na umiejętnościach superbohaterów. Choćbym pragnął tego jak gimnazjalistka Justina Biebera i pracował wytrwalej niż największy „tyracz w korpo”, to mając 30-tkę na karku i bardzo przeciętne umiejętności sportowe, nigdy nie będę grał w piłkę nożną tak dobrze jak Robert Lewandowski ani w tenisa jak Jerzy Janowicz. Choćbym zjadł i tysiąc ‘stejków’ i wypił beczkę shake’ów proteinowych nie będę wyglądał jak Hardkorowy Koksu. Nie tylko teraz, za miesiąc czy za rok. Nigdy w życiu mi się to nie uda.

Intelektualne ograniczenia

Nasze ograniczenia nie są związane tylko z ciałem. Nigdy nie staniemy się kolejnym Albertem Einsteinem, choćbyśmy rozwiązali wszystkie krzyżówki panoramiczne i to bez ‘ścieśniania’. Inteligencji poznawczej nie da się po prostu wytrenować.

Biznesowe ograniczenia

Być może słyszałeś kiedyś, że od bycia milionerem dzieli Cię tylko jeden dobry pomysł. Wystarczy, że na niego wpadniesz, a zarobisz miliardy. Smutna rzeczywistość jest jednak zupełnie inna. Sam pomysł nie pozwoli Ci zostać nowym Billem Gatesem czy Stevem Jobsem, nawet jeśli dodatkowo jesteś posiadaczem garażu. To w końcu najlepsze miejsce do rozkręcania nowych biznesów ;–).

Sam pomysł często nie jest wiele warty, jeśli nie masz odpowiednich zasobów, by stworzyć produkt, poinformować ludzi o jego istnieniu i skutecznie zachęcić ich do kupna. Badanie przeprowadzone w 2015 roku przez Banfi Group pokazało, że tylko 6 procent polskich firm, założonych w ciągu ostatnich 10 lat przetrwało do dziś. A ile z nich uczyniło ich właścicieli miliarderami, jak twórców Microsoft czy Apple? Według mojej wiedzy – żadna.

Szansa na to, byś stał się miliarderem istnieje, podobnie jak masz szansę na wygraną w lotto. Jedną na 14 milionów. Co prawda masz 20-krotnie większą szansę (1 / 775 000) na to, że trafi Cię piorun, ale kto by się tym przejmował? Przecież te złe rzeczy mogą się przydarzyć tylko innym, ale wygrana w loterii na pewno jest w Twoimzasięgu. To że istnieje na coś szansa, nie jest jeszcze wystarczającym argumentem za tym, by to zrobić. Mam ‘szansę’ żeby zostać Miss Polski – jeśli zmienię płeć, zrobię 50 operacji plastycznych, nauczę się chodzić na szpilkach i przekupię sędziów. Jednak nie jest to najlepszy sposób na wykorzystanie moich talentów i zasobów.

„Możesz wszystko” = kupisz więcej

Niestety, naiwne myślenie unieszczęśliwia wielu ludzi. Zamiast wyznaczyć cel na miarę swoich aktualnych możliwości i podnosić poprzeczkę wraz z kolejnymi sukcesami, chcemy za dużo i za szybko. Jak myślisz, czemu tyle osób dookoła przekonuje Cię, że „możesz wszystko”? Bo mają dobre serca i w Ciebie wierzą (mimo, że nawet nie wiedzą o Twoim istnieniu? Czy może dlatego, że chcą na Tobie zarobić?

Firmy wmawiają nam, że możemy (czy wręcz musimy) być doskonali, tylko po to, by wyciągnąć od nas jak najwięcej pieniędzy.

„Bez dwumetrowego penisa, którym można wyważać bramy zamku, nigdy nie będziesz świetnym kochankiem. Kup więc nasz zestaw do rozciągania”.

„Bez powtarzania tego zestawu afirmacji zawsze będziesz myślał ‘jak biedny człowiek’. Kup afirmację w wersji audio”.

Ok. Może moje przykłady były trochę przesadzone. Ale miejmy świadomość, że wszystkie te zalecenia guru nie służą pomnażaniu naszego dobrobytu tylko ICH majątku. Nam szkodzą. I to nie tylko dlatego, że marnujemy cenne zasoby finansowe i jeszcze bardziej wartościowe godziny naszego życia. Gdy mimo stosowania się do tych złotych rad nie udaje nam się osiągnąć tego, co nam obiecano, kogo obwiniamy? Siebie. „Nie starałem się wystarczająco mocno”. Albo „jestem za głupi, za brzydka, za mało wierzę. Ale pójdę jeszcze na kolejne, droższe szkolenie i wszystko się zmieni”.

To wyjątkowo perfidny trick – wiele obiecywać, a gdy ludzie nie mają rezultatów, na które liczyli, wmówić im, że to ich wina!

Znajomość ograniczeń pomaga

Sam jestem niepoprawnym optymistą. Wydaje mi się, że wszystko się uda. Nawet gdy pracuję jednocześnie nad 5 projektami i już brakuje mi na nie zasobów, to jak na horyzoncie pojawi się szósty obiecujący pomysł, moja instynktowna reakcja to: „Zróbmy to! Już teraz! Jakoś damy radę”. Wiedząc o tej tendencji, udało mi się znaleźć Żonę :–) mentorów i partnerów biznesowych, którzy mają nieco bardziej rozsądne podejście. Powstrzymują mnie przed angażowaniem się w kolejny projekt, gdy poprzednie nie są ukończone.

Wyobraź sobie, że wykonujesz trening siłowy sam w domu. Konkretnie leżysz na ławeczce i wyciskasz sztangę. Jeśli nie znasz swoich ograniczeń, trening najprawdopodobniej będzie albo bezwartościowy albo skończy się tragicznie. Jeśli dasz na sztangę zbyt mały ciężar – podniesiesz ją bez wysiłku i w efekcie Twoje mięśnie się nie wzmocnią. Jeśli jednak nałożysz za dużo kilogramów, to np. podczas końcówki drugiej serii możesz nie dać rady podnieść sztangi – nie tylko nad głowę. Ale nawet tak, żeby ją odłożyć. Sztanga z każdą chwilą zacznie Cię mocniej przygniatać. Wtedy wystarczająco boleśnie przekonasz się, że jednak nie możesz wszystkiego. I nawet wysłuchanie wszystkich audiobooków Tony’ego Robbinsa Ci w tym nie pomoże!

Nie tak dawno do Internetu wyciekł film, na którym studenci w ramach ‘warsztatu z rozwoju osobistego’ uderzali się po twarzach na prośbę prowadzącego. Małe zamieszanie wywołał też artykuł ‘Coaching to ściema’. Na facebooku zaś możemy znaleźć fanpage „Zdelegalizować coaching i rozwój osobisty” mający prawie 30 tysięcy lajków. Czy zatem rozwój osobisty w Polsce zmierza w stronę zasłużonego końca? Przekonajmy się.

Dziękuję wydawnictwu MT Biznes za dostarczenie książki Rafała Żaka „Rozwój osobisty. Instrukcja obsługi” do recenzji.

Odloty, patologie, bezmyślność

Niewątpliwie w świecie rozwoju osobistego jest nad czym popracować. I nie mam tutaj na myśli żądnych wiedzy i umiejętności uczestników szkoleń, ale samozwańczych trenerów, coachów i innych cudotwórców. Aby mianować się lekarzem trzeba skończyć długie i trudne studia, odbyć praktykę w szpitalu, a potem często zrobić specjalizację lekarską. Zupełnie inaczej jest w przypadku trenerów i coachów. Każdy może się nim nazwać, postawić stronę z gotowego szablonu na WordPressie, kupić zdjęcia na istocku z uśmiechniętymi ludźmi, sfabrykować opinie od ‘zadowolonych klientów’ i zacząć prowadzić szkolenia czy sesje coachingowe. Pół biedy, jeśli uczestnicy takich zajęć widzą niekompetencje prowadzącego i o tym głośno mówią. Wtedy rynek weryfikuje taki najgorszy sort trenerów ;–)

Znacznie gorzej, jeśli taki nieopierzony trener mówi z pewnością i entuzjazmem, a jego słowa noszą znamiona mądrości. W takiej sytuacji może on znaleźć grono swoich wielbicieli i docierać do coraz większej ilości osób, które pragną coś zmienić w swoim życiu. Podczas szkolenia czują motywację i moc, dzięki charyzmie prowadzącego, jednak gdy wracają do domu, wszystko z nich ulatuje jak z przekłutego balonu. Jakie jest więc rozwiązanie? Pojechać na kolejne szkolenie do tego trenera, co jest taki fajny i świetnie gada!

Niestety większość osób w Polsce zainteresowanych rozwojem osobistym nie ma świadomości, że jeżdżenie do tego samego trenera, na to samo szkolenie więcej niż raz, świadczy o nieskuteczności zarówno szkoleniowca jak i prowadzonych przez niego zajęć. Gdyby szkolenie było naprawdę wartościowe, rozwiązałoby Twoje problemy już za pierwszym razem. A skoro nie pomogło, to naprawdę nie warto znowu się na nie pchać. Robienie częściej niewłaściwych rzeczy nie pomoże.

Inna patologia typowa w pracy z coachem czy psychologiem to przywiązanie klienta do siebie. Znam przypadki osób, które spotykają się z coachem od 1,5 roku i są bardzo z tej współpracy zadowolone. Od coacha dostają wsparcie, akceptację, wyrozumiałość dla swoich błędów. Nawet od czasu do czasu coś mądrego im podpowie albo sami wpadną na rozwiązanie, dzięki jego pytaniom. Co mi przeszkadza w tej sytuacji? Każda relacja rozwojowa lub terapeutyczna (mentora, coacha, psychoterapeuty) powinna być terminowa. Trwa przez jakiś czas, a potem się ją kończy. Dlaczego? Bo klient powinien być w stanie funkcjonować samodzielnie, bez ciągłego wsparcia coacha. Po to właśnie podczas coachingu zwiększa się samoświadomość klienta, pomaga mu uświadomić zasoby, którymi dysponuje, żeby w przyszłości sam potrafił o siebie zatroszczyć. Coach czy terapeuta, który nie potrafi o to zadbać i przeciąć „pępowiny” w odpowiednim momencie jest albo niekompetentny albo egoistyczny i chciwy. Tak czy inaczej warto się trzymać od niego z daleka.

Nie wylewajmy dziecka z kąpielą

Mimo iż przykładów nieskuteczności czy wręcz szkodliwości zajęć rozwojowych jest więcej niż bombek na wrocławskiej choince w rynku, nie znaczy to wcale, że powinniśmy w całości zdelegalizować rozwój osobisty. Na szczęście jest wielu trenerów i coachów, którzy w swojej pracy bazują na czymś więcej niż tylko na własnym doświadczeniu. Zadają sobie trud, by dotrzeć do badań naukowych oraz najlepszych praktykach biznesowych. Wymieniają się doświadczeniami z kolegami i koleżankami po fachu, przechodzą superwizję (czyli nadzór ze strony bardziej doświadczonego trenera / coacha) itd. To wszystko sprawia, że prowadzone przez nich zajęcia dają wymierne rezultaty. Szczególnie widoczne jest to w świecie biznesu, który często jest znacznie bardziej wybredny niż typowy fan rozwoju osobistego. Właściciele firm i menadżerowie przykładają większą wagę do wyboru trenera oraz rozliczają go z efektów. A to sprawia, że na tym rynku są w stanie przetrwać Ci, którzy faktycznie pomagają innym rozwijać ważne umiejętności.

Światełko w tunelu

Jeśli idziesz po ciemku i nie wiesz czy właśnie zmierzasz w stronę rozwojowego szamba czy też świątyni mądrości – jest dla Ciebie nadzieja. Tym światełkiem w tunelu jest książka „Rozwój osobisty. Instrukcja obsługi” napisana przez Rafała Żaka. Rafał jest jednym z tych trenerów, którzy nie poprzestają na powtarzaniu obiegowych mądrości, ale docierają do źródeł – badań naukowych, analiz, twardych danych pokazujących co jest skuteczne, a co tylko sprawia takie pozory.

W swojej książce Rafał często w humorystyczny i ironiczny sposób prezentuje czym jest rozwój i jak najlepiej z niego skorzystać. Świetnie definiuje kluczowe pojęcia, takie jak kompetencje czy style uczenia się. Pokazuje różne możliwości, jakie dostarcza nam świat rozwoju, a wśród nich: szkolenia, trening w miejscu pracy, coaching i mentoring. Doradza też, które z nich warto wybrać w zależności od potrzeb i sytuacji. Rafał nie koloryzuje polskiej rzeczywistości rozwojowej. Niczym Mariusz Max Kolonko mówi jak jest, bezlitośnie pastwiąc się nad głupotami i oszustwami obecnymi na rynku.

Książka „Rozwój osobisty. Instrukcja obsługi” jest przemyślana, logicznie uporządkowana i kompletna. Jest w niej wszystko to, o czym młody adept samorozwoju powinien wiedzieć. Autor prowadzi nas za rękę od ogólnych pojęć i terminów, do szczegółowych rozwiązań, pokazując ich skuteczne i mniej udane wersje. A to zdecydowanie pomoże czytelnikowi w przyszłości podjąć racjonalne decyzję o tym, gdzie i jak się rozwijać. Dodatkowo, żeby nie przytłoczyć czytelników miejscami cięższą tematyką, Rafał przygotował ciekawostki rozwojowe w dwóch cyklach „Okiem szydercy” oraz „Ścinki, skrawki i smaczki”. Mimo iż nie są one najczęściej nośnikami ważnych treści, dodają książce lekkości i pikanterii.

Czy coś bym w tej książce zmienił? Cóż, fragmenty zatytułowane „Teraz Ty” miały pełnić funkcję ćwiczeń. W książce nie ma jednak przewidzianego miejsca na to, by cokolwiek w niej zapisać. Zamiast tego czytamy polecenie „Weź kartkę i ołówek”. Większość czytelników tego typu „poradnikowych” książek ma tendencję do tego, by ominąć ćwiczenia i przejść dalej. Autor nieszczególnie postarał się, aby temu zapobiec. Każde utrudnienie w postaci potrzeby znalezienia czystej kartki dodatkowo zmniejsza prawdopodobieństwo wykonania ćwiczenia przez czytelnika. Nie widziałem też wielu powiązań pomiędzy poszczególnymi ćwiczeniami, tak aby zrobienie ich wszystkich składało się na jakąś większą całość, jak numerki w krzyżówkowych hasłach.

Mimo tego zastrzeżenia gorąco polecam wszystkim zainteresowanym rozwojem osobistym przeczytanie książki Rafała Żaka. Dostarczy Wam odpowiedzi na wiele pytań i pozwoli uniknąć przynajmniej części błędów i pułapek.

Większość ludzi, gdy już odkryje, czego pragnie, mierzy siły na zamiary. Stawia sobie ambitne cele, licząc na to, że gdzieś po drodze znajdzie motywację i sposób na ich osiągnięcie. Jeśli i Ty zaliczasz się do tej grupy z pewnością zainteresuje Cię alternatywne podejście, w wielu przypadkach znacznie skuteczniejsze.

Podejście „Z góry na dół”

Popularnym pomysłem na realizację celów i planowanie jest patrzenie na sytuację z lotu ptaka. Określamy w nim cel i sytuację początkową, a następnie dzielimy całą podróż na etapy. Najbardziej wyrazistym przykładem podejścia „Z góry na dół” jest tzw. Strategia Vonneguta. Przyjmujemy w niej datę osiągnięcia celu, a następnie cofamy się o pewne jednostki czasu. Np. jeśli 1 stycznia 2020 mam mieć 1 mln zł na koncie, to co powinno się wydarzyć do 1 stycznia 2019 roku? A co do 1 stycznia 2018 roku, itd.

Brzmi ona bardzo sensownie i pozwala świetnie rozplanować swoje cele. Szkoda tylko, że bardzo rzadko się sprawdza. Zazwyczaj życie pokazuje, że w poniekąd logicznym planie nie uwzględniliśmy wielu zmiennych, które uniemożliwiają jego realizację. W międzyczasie zamiast okładać coraz więcej pieniędzy, potrzebowaliśmy je wydać na nowy samochód (bo stary się niespodziewanie i dokumentnie zepsuł) czy zabiegi medyczne (bo mimo obchodzenia kolejnej ’18-tej’ rocznicy urodzin zdrowie przestało być już tak dobre jak kiedyś). I oszczędności zamiast rosnąć przez pierwsze 12 miesięcy, stopniały.

Po roku przyglądamy się krytycznie naszemu planowi mrużąc oczy i marszcząc czoło. Widzimy, że nie działa, więc machamy na niego ręką, a cel, które wcześniej jasno świecił na horyzoncie, dziś ledwo się tli i powoli gaśnie.

Na szczęście nie musimy raz za razem powtarzać tego smutnego scenariusza. Istnieje sensowna alternatywa.

Podejście „Z dołu do góry”

Amerykański prezydent, laureat Pokojowej Nagrody Nobla, Theodore Roosevelt, powiedział kiedyś:

Rób to, co możesz, tym, co posiadasz, i tam, gdzie jesteś.

Świetnie oddaje ono esencję podejścia „Z dołu do góry”. Zamiast nadmiernie koncentrować się na kolejnych etapach realizacji celu, zwłaszcza długoterminowego, główny nacisk położony jest na to, co można zrobić tu i teraz. Dzięki temu dużo trafniej możemy ocenić, jakie działania są realistyczne, a jakie pozostają domeną fantazji.

Góra, dół i nauka hiszpańskiego

Wyobraź sobie, że chcesz się nauczyć hiszpańskiego. Zdaję sobie sprawę, że do mówienia w obcym nie wystarczy sama znajomość słownictwa, ale posłużmy się takim uproszczeniem. Dodatkowo załóżmy, że gdy poznamy 1 000 hiszpańskich las palabras (czyli wyrazów), będziemy w stanie zamówić drinka, poprosić panią do flamenco czy kupić bilet na corridę.

Przyjmując podejście „Z góry na dół”, możemy założyć, że ten cel łatwo osiągniemy w 100 dni. Wystarczy czy każdego dnia nauczymy się 10 nowych słówek. Dodatkowo trochę czasu poświęcimy na utrwalanie.

Dzisiaj jest 11 września, za 100 dni będzie 20 grudnia. Fantastycznie! Na Boże Narodzenie będę mógł pojechać do Hiszpanii i porozmawiać o tradycjach świątecznych.

Tak jak wspominałem wcześniej, takie założenia wyglądają sensownie, do momentu kiedy życie ich nie zweryfikuje. Zacznijmy od dostępnego czasu.

Zazwyczaj myślimy, że chociaż dzisiaj i jutro nie mamy czasu na naukę słówek, to pojutrze (a już na pewno za tydzień!) on się znajdzie. Praktyka jednak pokazuje, że o ile nie zwolnią nas z pracy albo nie kończymy właśnie remontu mieszkania, to za tydzień będziemy równie zajęci, co dzisiaj.

Prawdziwa zmiana zaczyna się dzisiaj

Jeśli chcesz rozwinąć nową umiejętność, popracować nad swoim zdrowiem, relacjami czy wynikami w pracy nie odkładaj tego na przyszły miesiąc, tydzień czy nawet dzień. Zacznij już dzisiaj, BEZ WZGLĘDU NA TO jak dużo masz zaplanowanych zadań. Nawet gdy zdecydujesz się na naukę hiszpańskiego o 23:58 i tak zdążysz nauczyć się że piłka to po hiszpańsku bola, posłuchać fragmentu La Tortura Shakiry czy znaleźć stronę internetową ze słówkami.

Najważniejsze jest żeby zacząć, wykonać pierwszy krok, nieważne jak mały.

Chcesz się zacząć zdrowo odżywiać? Zjedz jeszcze dzisiaj jabłko.

Chcesz zacząć oszczędzać? Wyciągnij z portfela i odłóż 1 zł.

Chcesz mieć jeszcze lepsze relacje z bliską Ci osobą? Wyślij do niej miłego smsa.

Wszystkie te rzeczy możesz zrobić nawet mając ekstremalnie zajęty dzień.

Małymi krokami dalej zajdziesz

W następnych dniach podnoś delikatnie poprzeczkę (sam najczęściej robię to, co 5 dni). Oprócz owocu, zjedz jeszcze warzywo. Odłóż 2 zł, zapisz na karteczce miłe słowa dla swojego partnera czy współlokatora.

W przykładzie z hiszpańskim – zaczęlibyśmy od nauki 1 słowa dziennie. Potem 2 wyrazów, 3 i 4. Po drodze okazałoby się, ile tak realnie możemy dzień w dzień poświęcić czasu na naukę. Bardzo możliwe, że okazałoby się, że nauczenie się 10 nowych słów przez kilka dni to żaden problem – zwłaszcza na początku, gdy motywacja jest wysoka. Jednak z czasem stawałoby się to coraz trudniejsze, aż mogłoby prowadzić do zarzucenia celu.

Tymczasem jeśli idziemy „od dołu do góry”, możemy odkryć naturalną granicę, którą możemy w miarę łatwo utrzymać. Np. 5 słówek. Możemy każdego dnia uczyć się 3 nowych słówek, a 2 stare utrwalić. W ten sposób osiągniemy swój cel w postaci 1000 słówek nie po 100 dniach, ale po 334, czyli po roku. Będzie to co prawda trwało 3 razy dłużej, ale szansa że nam się to uda, jest znacznie większa. Pomyśl, że w 1 rok jesteś w stanie nauczyć się dobrze komunikować w dowolnym obcym języku, poświęcając na to tylko 5 minut każdego dnia. Wystarczy, że zaczniesz DZISIAJ.

Automatyzacja zachowań

Swoją szansę na sukces możesz mocno zwiększyć, jeśli wprowadzisz pewną regularność do tej nauki. Zamiast uczyć się tych 5 słówek raz rano, raz po obiedzie, a raz wieczorem – lepiej będzie znaleźć na to stałą porę dnia albo sekwencję (np. PO TYM JAK zjem obiad). Dzięki temu zautomatyzujesz to zachowanie, czyli przekształcisz je w nawyk. O którym nie trzeba będzie pamiętać, zmuszać się do niego. Będziesz wykonywać go odruchowo, tak jak sięgasz rano po szczoteczkę do zębów.

O nawykach możesz przeczytać więcej na moim drugim blogu, lub w książce, którą wydałem. Zachęcam też do skorzystania z gry planszowej Kraina Nawyków, która działa w pełni zgodnie z założeniami opisanymi w tym artykule.

Podsumowanie

Podejście „Z góry na dół” na swoje plusy. Nieźle sprawdza się w biznesie, gdzie nie można założyć, że jakoś i kiedyś osiągniemy cel. Tam potrzebna jest konkretna data i intensywne działania. Gdy jednak pracujesz nad osobistymi celami, zwłaszcza takimi, za które już kilka razy się zabierałeś i niewiele z tego wychodziło – gorąco polecam Ci podejście „Z dołu do góry”. Rekomendują je zarówno praktycy zarządzania (np. David Allen, twórca Getting Things Done) oraz naukowcy (m.in. BJ Fogg – stanfordzki profesor, od 20 lat badający, dlaczego ludzie się zachowują w określony sposób).

1. Wyznacz cel, który chcesz osiągnąć.

2. Zrób jeszcze dzisiaj cokolwiek, co przybliży Cię do jego osiągnięcia.

3. Stopniowo podnoś poprzeczkę tak, by dalej bez problemu dało się wykonać działanie każdego dnia.

4. Zautomatyzuj zachowanie, przekształcając je w nawyk.

Postępując w ten właśnie sposób osiągniesz swój cel szybciej niż myślisz!

Zacznijmy jednak od kwestii podstawowych.

Od dzieciństwa wszyscy nam sugerują, że duża liczba dostępnych opcji gwarantuje nam dokonanie dobrego wyboru i lepsze życie. Powinniśmy zatem robić wszystko, by zwiększyć możliwość wybierania. To przekonanie tak mocno tkwi w mentalności ludzi Zachodu, że prawie nikomu nie przyszło do głowy, by je zakwestionować. Na szczęście amerykański psycholog Barry Schwartz, podjął się tego wyzwania. Pokazuje on, w niezwykle przekonujący sposób, podpierając się badaniami naukowymi i historiami z własnego życia, że dodawanie sobie kolejnych możliwości, to najczęściej strzał w stopę. Bolesny i powodujący długotrwałe kalectwo emocjonalne.

Jeśli tak jak ja, kupowałeś niedawno telewizor, to wiesz, o czym piszę. Ilość dostępnych egzemplarzy jest wręcz zatrważająca. Możesz wybrać producenta, przekątną, częstotliwość odświeżania, ilość portów i złączy, rodzaj dekodera i dziesiątki innych parametrów. Czy te wszystkie możliwości były źródłem szczęścia dla mnie i Żony? Nie! Były przyczyną poważnego bólu głowy, odwleczenia decyzji o zakupie o trzy miesiące i straty kilku godzin życia na dokonywanie analiz porównawczych.

W naszym mieszkaniu znajduje się teraz najlepszy telewizor, jaki kiedykolwiek mieliśmy. Lecz w tyle głowy do tej pory kołaczą mi się myśli typu: „Może jednak należało wziąć ten model z 3D” albo „trzeba było dołożyć te trzy stówki do lepszej jakości obrazu”.

To są właśnie koszty alternatyw. Porównujemy swój wybór z atrakcyjnymi cechami opcji, z których zrezygnowaliśmy i mamy wątpliwości czy podjęliśmy dobrą decyzję. Gdy wracałem ze Stanów Zjednoczonych, postanowiłem w sklepie wolnocłowym kupić porządne perfumy. Po wstępnej selekcji wybrałem 3 zapachy, które bardzo mi się podobały. Zastanawiałem się nad tym, które wziąć tak długo, że prawie spóźniłem się na swój lot. A co robiłem, siedząc już w samolocie? Zadręczałem się myślami, że może jednak należało wybrać jeden z dwóch pozostałych flakonów. Przecież miały taki piękny zapach…

Im więcej mamy wyborów, tym z większej liczby atrakcyjnych możliwości rezygnujemy. Każda z nich złośliwie woła do nas: ”a mogłeś mieć mnie. Ale się sfrajerzyłeś”. Szybko przestajemy widzieć korzyści produktu, który wybraliśmy. Dostrzegamy tylko jego mankamenty i to, z jakich wspaniałości zrezygnowaliśmy.

Mnogość wyborów prowadzi do:

1. Paraliżu decyzyjnego

Przez pierwszy rok od założenia polisy inwestycyjnej w ogóle nie zmieniałem w niej funduszy. Bynajmniej nie dlatego, że było mi obojętne, co się dzieje z moimi pieniędzmi. Po prostu możliwości zakupu innych funduszy było tak wiele, że nie potrafiłem się na nic zdecydować. Z tego powodu zamiast sensownego zarobku, ponosiłem straty.

2. Przerostu oczekiwań

Gdy mając kilkanaście lat oglądałem „hit na sobotę”, nie miałem wobec filmu żadnych szczególnych oczekiwań. Cieszyłem się, że mogę cokolwiek obejrzeć. Teraz, gdy wybieram z dziesiątków tysięcy pozycji dostępnych w internecie, chcę znaleźć perfekcyjny film. I regularnie się rozczarowuję. Bo żaden z nich nie jest idealny, choć każdy o kilka klas wyprzedza „sobotni hit” z dzieciństwa. Przez moje niezwykle wygórowane oczekiwania nawet produkcje zdobywające kilkanaście oskarowych statuetek, mogą być co najwyżej tak dobre, jak sądziłem. Przyjemne zaskoczenie stało się niemal niemożliwe.

3. Obwiniania siebie

Gdy moi Rodzice kupowali mi ubrania w dzieciństwie, byli zadowoleni, że udało im się znaleźć w sklepie coś, co mniej więcej odpowiadało mojemu rozmiarowi. Choć ciuszki nie zawsze pasowały, dokonywali najlepszego możliwego wyboru i byli z niego zadowoleni. Gdy ja udaje się na zakupy po nową parę butów mogę przebierać w dziesiątkach modeli, jeśli nie setkach. Jeśli na koniec kupię niewygodne lub mało estetyczne buty, jest tylko jedna osoba, którą mogę za to winić. Jestem nią ja. Przy tak wielu możliwościach, to ja jestem odpowiedzialny za porażkę.

 

Dokładnie tak samo jest z rzeczami znacznie ważniejszymi niż robienie zakupów. Jeśli „mogę stworzyć siebie”, a jednak mi się to nie udaję i każdego dnia wychodzę z łóżka będąc sobą, a nie swoją lepszą wersją, to kto jest za to odpowiedzialny? Ja! Mnie się nie udało. Przypisujemy porażkę sobie, mimo że zewnętrzne czynniki mają na nią często znacznie większy wpływ. Przez przerost oczekiwań, mam nadzieję, że ta wielka transformacja dotycząca mojej wagi czy stanu mojego konta nastąpi już następnego dnia. A gdy tak się nie dzieję, oprócz poczucia winy, pojawia się też żal i rozczarowanie.

Wbrew sloganowi jednego z bardziej popularnych trenerów/showmenów w Polsce, nie jesteśmy w stanie „stworzyć siebie”. Z dnia na dzień nie zmienimy tego, kim jesteśmy. Skuteczna zmiana zachowania, a w efekcie i naszego życia, nie jest wynikiem jednorazowych zrywów, nakręcenia motywacyjnego czy oceanu możliwości. Wręcz odwrotnie. Zmiana następuje wtedy, gdy świadomie zrezygnujemy z tych wszystkich opcji i skoncentrujemy się na konkretnych celach.

Pracując nad swoją samokontrolą, nawykami i wykonując każdego dnia drobną prace, znacznie szybciej i skuteczniej osiągniemy to, czego pragniemy. Nie dzięki niezliczonej liczbie wyborów. Dzięki konsekwentnemu ignorowaniu tych wyborów i trzymaniu się swoich zasad oraz wartości!