Jak Dokonać skutecznej i trwałej zmiany?
Zmiana prawie nigdy nie jest tak prosta, jak pstryknięcie palcami. Często wymaga wysiłku, czasu czy pieniędzy. Są jednak sposoby, dzięki którym możemy ułatwić i przyspieszyć proces zmiany oraz sprawić, że będzie ona bardziej trwała. Gotową receptę na zmianę sprezentowali nam bracia Chip i Dan Heath, w świetnej książce Switch (w polskim wydaniu – Pstryk).
Amerykański psycholog Jonathan Haidt w książce pod tytułem Szczeście. Od mądrości starożytnych po współczesne koncepcje przedstawił niezwykle nośną metaforę jeźdźca i słonia. Jeźdźcem jest nasz racjonalny umysł, zaś słoniem są nasze emocje. Gdy widzimy jeźdźca trzymającego wodze i siedzącego na słoniu, nabieramy przekonania, że to on sprawuje kontrolę i decyduje o kierunku podróży. Jeśli jednak słoń zobaczy dla siebie coś bardziej interesującego, zboczy z trasy wybranej przez jeźdźca i człowiek nie będzie w stanie nic na to poradzić. Gdy słoń nie jest pobudzony, jeździec faktycznie może o czymś decydować. Ale jego przywództwo jest bardzo kruche i w każdej chwili może się skończyć.
Podobna sytuacja ma miejsce w przypadku przewodzeniu ludzkiemu zachowaniu. Jak długo nie odczuwamy intensywnych emocji, tak długo możemy podejmować racjonalne decyzje. Gdy jednak ogarnie nas silne podekscytowanie, namiętność, strach, gniew czy inne uczucie, racjonalne argumenty tracą wszelką moc sprawczą. Liczy się tylko to, czego chcą emocje. Słoń przejmuje kontrolę nad jeźdźcem. Ścieżka zaś symbolizuje kontekst sytuacyjny. Wszystkie zewnętrzne czynniki, które mają wpływ na nasze zachowanie.
Gdy już wyjaśniliśmy sobie znaczenie jeźdźca, słonia i ścieżki, możemy przejść do zaprezentowania 9 konkretnych technik, które umożliwią Ci dokonanie skutecznej i trwałej zmiany. Najpierw zaprezentuje Ci je wszystkie, a następnie każdą z nich krótko umówię.
Więcej o każdej z technik dowiesz się z innych wpisów na blogu.
Wskaż jeźdźcowi kierunek
1. Wykorzystaj jasne punkty
2. Zaplanuj najważniejsze działania
3. Wyznacz cel – zmotywuj słonia
4. Znajdź emocje
5. Zmniejsz zmianę
6. Wzmocnij ludzi – wyrównaj ścieżkę
7. Ulepsz otoczenie
8. Buduj nawyki
9. Zbierz stado
Wskaż jeźdźcowi kierunek
Coś, co wygląda jak opór, często jest brakiem pewności.
Aby zmiana mogła zajść, należy wyznaczyć jasny kierunek – sobie, swojemu zespołowi lub firmie. Inaczej jeździec będzie dreptał w miejscu. Nie wykonywanie działań prowadzących do zmiany wcale niekoniecznie wynika z oporu, ale właśnie z niejasno określonego celu czy braku wyznaczenia najważniejszych działań, które należy podjąć. Gdy ustalisz dokąd zmierzasz, łatwiej będzie Ci tam trafić.
1. Wykorzystaj jasne punkty
W każdym zespole i w każdej sytuacji są ludzie, który radzą sobie gorzej i lepiej. Zamiast analizować co nie działa i dlaczego tak jest, w wielu sytuacjach lepiej będzie przyjrzeć się jasnym punktom.
Są nimi pracownicy, którzy wykonują swoje obowiązki najlepiej ze wszystkich. Firmy, które radzą sobie mimo nieprzychylnych przepisów prawnych i chwiejnego rynku. Rodzice, którzy mimo kiepskiej sytuacji finansowej potrafią wychować szczęśliwe i mądre dzieci.
Jasne punkty to rzeczy i osoby, które się sprawdzają, pomimo trudnej sytuacji.
Jeśli prowadzisz firmę – znajdź kogoś, kto robi to o kilka lat dłużej i ma lepsze od Ciebie wyniki. Dowiedz się, co u niego najlepiej działa i zastanów się, jak możesz to przełożyć na swój biznes. Jeśli jesteś pracownikiem – znajdź osobę na podobnym stanowisku, która osiąga świetne wyniki i podpytaj ją, co u niej się najlepiej sprawdza.
2. Zaplanuj najważniejsze działania
Sformułuj jasne wskazówki, których będziesz się trzymać. Inaczej siła przyzwyczajenia przytrzyma Cię w obecnym położeniu albo paraliż decyzyjny nie pozwoli Ci nic wybrać z morza możliwości. Nie potrzebujesz zaplanować każdego działania od początku do końca. Pomyśl o tym, gdzie się aktualnie znajdujesz, dokąd zmierzasz i co na pewno trzeba będzie zrobić, aby tam dojść.
3. Wyznacz cel
Wyobraź sobie, jak będzie wyglądała docelowa stacja, na której się znajdziesz. Następnie wyślij sobie z niej pocztówkę, z wyraźnym obrazkiem. Drugi z nawyków skutecznego działania, sformułowany przez Stephena Covey’a, to: Działaj z wizją końca. Dobrze się zastanów, czego tak naprawdę chcesz i sformułuj cel. Jak możesz to skutecznie zrobić? W tym wpisie znajdziesz sporo informacji na ten temat.
Zmotywuj słonia
Coś co wygląda jak lenistwo, często jest zmęczeniem.
Jeździec może raz czy dwa przymusić słonia do zrobienia czegoś, na co nie ma on ochoty. Słoń jednak szybko się denerwuje i przestaje słuchać, co do niego mówi jeździec. Dlatego ważne jest, by zaangażować emocje (swoje i innych osób), gdy dążymy do zmiany.
4. Znajdź emocje
Istnieje ogromna różnica pomiędzy wiedzą o tym, jak należy postąpić a znalezieniem motywacji do działania. Palacze wiedzą, że ich nałóg rujnuje im zdrowie, ale nie potrafią go rzucić. Pamiętaj o tym, że nie wystarczy przekonać ludzi do zmiany na poziomie racjonalnych argumentów. Potrzebujesz zadbać również o ich serca – sprawić, że poczują chęć do zmiany.
Możesz to zrobić posługując się obrazowymi porównaniami, używając rekwizytów lub pokazując do jakich absurdów doprowadziła obecna sytuacja. Gdy chcesz przekonać siebie, również zaangażuj emocje. Wyobraź sobie, jak bardzo poprawi się Twoje życie, po dokonaniu zmiany i/lub jak źle będzie wyglądać, jeżeli niczego nie zmienisz.
5. Zmniejsz zmianę
Kusi nas, by wyznaczać sobie ambitne zadania, po wykonaniu których czujemy, że dużo zrobiliśmy, aby osiągnąć zaplanowany cel. Dlatego chcemy przebiec maraton, czytać codziennie przynajmniej 1 godzinę czy całkiem wyeliminować ze swojego jadłospisu słodycze. Podejmujemy intensywny, jednorazowy wysiłek, który jednak rzadko kiedy ma swoją kontynuacje. Nie jest to zbyt skuteczny sposób na zmianę. Dużo lepiej iść cały czas małymi kroczkami niż wykonać jeden wielki sus, upaść na twarz i już więcej nie wstać.
Chcesz ukończyć maraton? Zacznij od przebiegnięcia 3 km. Ale zrób to dzisiaj.
Chcesz czytać 60 minut dziennie? Jeśli do tej pory nie miałeś nawyku regularnego czytania, zacznij od czytania 5 minut dziennie. Ale rób to każdego dnia przez najbliższy tydzień. Jeśli Ci się to uda, wydłuż czas do 15 minut, potem 30 i 45 minut.
Chcesz przestać jeść słodycze? Na początek zrezygnuj z jedzenia słodkości jednego dnia (np. we wtorki). Jeśli uda Ci się to przez 2 tygodnie – dołóż kolejny dzień bez słodyczy.
Mała zmiana nie przeraża tak bardzo jak duża. Dzięki temu łatwiej jest rozpocząć pracę nad nią i w niej wytrwać.
6. Wzmocnij ludzi
Bez względu na to, jaki jesteś, zawsze możesz się znacznie zmienić. To zdanie najlepiej pokazuje, na czym polega rozwojowy sposób myślenia, który bardzo wspiera proces zmiany. Zakłada on, że ludzie mogą się zmienić, jeśli tylko zajdą odpowiednie okoliczności.
Zamiast chwalić ludzi – Ale z Ciebie świetny mówca! (to sformułowanie odzwierciedla ugruntowany sposób myślenia),
doceń konkretne zachowania – Zauważyłem, że dzisiaj świetnie pracowałeś głosem podczas swojego przemówienia.
Carol Dweck, profesor psychologii z Columbia University udowodniła w swoich badaniach, że dużo lepiej działa na dzieci chwalenie ich za wysiłek niż za posiadaną inteligencję: Dzieci trzeba chwalić, ale tylko za ciężką pracę – stwierdziła prof. Dweck. „W przeciwnym wypadku będą się koncentrować na zachowaniu dobrego mniemania o sobie. Panicznie będą się bały popełnienia błędu, który może zachwiać ich wysoką samooceną. Nie będą więc zdolne do podejmowania ryzyka i nowych wyzwań”.
Wyrównaj ścieżkę
Coś, co wygląda jak problem tkwiący w człowieku, często jest problemem tkwiącym w sytuacji.
Oceniając inne osoby bardzo często popełniamy podstawowy błąd atrybucji. Interpretujemy zachowania ludzi przez pryzmat stałych cech (zachował się tak, bo jest nieuprzejmy), nie doceniając wpływu sytuacji (zachował się tak, bo coś go wcześniej zdenerwowało). A wielokrotnie to sytuacja decyduje o tym, jak się zachowujemy. Prościej i skuteczniej jest zmienić sytuacje niż człowieka.
7. Ulepsz otoczenie
Temu zagadnieniu poświęciłem już oddzielny wpis. Zachęcam Cię do zapoznania się z nim. Dowiesz się z niego, jak schudnąć, być bardziej produktywnym czy mieć lepsze relacje – bez zmieniania siebie.
8. Buduj nawyki
Nawyki działają w sposób automatyczny. Nie wymagają myślenia, podejmowania decyzji czy angażowania energii. Dlatego są takie cenne. Każdego dnia dysponujemy ograniczonym zasobem samokontroli. Możemy zmusić kilka razy naszego słonia do wykonania pożądanego działania, jeśli jednak to zrobimy, bardzo szybko poczujemy zmęczenie czy wypalenie. Nawyki pozwalają nam wykonywać pożyteczne działania bez zużywania zasobów samokontroli.
Funkcjonują w postaci pętli. Pętla nawyków składa się ze:
a) wskazówki – bodźca, który uruchamia nawyk.
b) działania – które stale wykonujesz po zobaczeniu wskazówki
c) nagrody – którą odczuwasz po wykonaniu działania.
Wielu ludzi, gdy poczuje językiem nalot na zębach (wskazówka), idzie umyć zęby (działanie), po czym czuje świeżość w ustach i przyjemne zimne mrowienie (nagroda).
Aby zmienić nawyk już istniejący nawyk ze szkodliwego na korzystny potrzebujesz:
(1) zmienić działanie pozostawiając podobną wskazówkę lub nagrodę
(2) wyeliminować wskazówkę
Więcej na ten temat przeczytasz w kolejnym wpisie.
9. Zbierz stado
Ludzie są stadnymi zwierzętami. Żyjemy w społeczeństwie i jeśli nie wiemy, jak się zachować, naśladujemy innych ludzi. Podczas swojej pierwszej w życiu kolacji w bardzo eleganckiej restauracji, możesz zostać oszołomiony ilością sztućców i naczyń, które dostaniesz. Jednak zamiast wpadać w panikę z powodu nadmiaru widelców i łyżeczek, wystarczy podpatrzyć, co robią inni biesiadnicy.
Zachowania są zaraźliwe. Badania przeprowadzone przez doktora Nicholasa Christakisa z Harwardzkiej Szkoły Medycznej pokazały, że nawet otyłość może być zaraźliwa. Gdy człowiek robi się otyły, szanse na pojawienie się problemu otyłości wśród jego bliskich przyjaciół ulegają potrojeniu. Dlaczego tak jest? Zdaniem doktora Christakisa: Zmieniamy zdanie na temat akceptowalnego typu sylwetki, patrząc na otaczających nas ludzi.
Jeśli chcesz wykorzystać siłę stada, wpływ innych ludzi na swoje zachowanie:
(1) zamiast samemu chodzić na basen czy siłownię – dołącz do znajomych, którzy już od jakiegoś czasu trenują. Łatwiej Ci będzie się zmobilizować do regularnych ćwiczeń.
(2) zapisz się do organizacji, w której znajdziesz ludzi o podobnych celach i wartościach. W Toastmasters International znajdziesz ludzi zainteresowanych przemawianiem i przywództwem. W Odysei Umysłu spotkasz osoby pasjonujące się kreatywnością i pracą grupową. W JCI będziesz mieć okazje spotkać młodych przedsiębiorców.
Poznałeś właśnie 9 konkretnych sposobów na dokonanie trwałej skutecznej i zmiany w Twoim życiu. Wybierz jeden z nich już dzisiaj i zacznij go używać – wskażesz w ten sposób kierunek swojemu jeźdźcowi. Zaangażuj emocje w dokonanie tej zmiany – dzięki temu Twój słoń będzie zmotywowany i podąży w kierunku wyznaczonym przez jeźdźca. A jeśli ścieżka okaże się kręta i nierówna – wyrównaj ją poprzez zmianę sytuacji.
